W obecnych czasach doświadczamy istnej epidemii otyłości i cukrzycy typu 2 na świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, iż problem otyłości dotyczy 400 mln, a nadwagi ponad 1,6 mld osób dorosłych na świecie. Podobnie jak w innych krajach Europy, również i w Polsce widoczny jest wzrost występowania nadwagi i otyłości. Badania przeprowadzone przez Instytut Żywności i Żywienia w ramach Narodowego Programu Zapobiegania i Leczenia Otyłości wskazały, że problem nadwagi i otyłości dotyczy również około 12-14% dzieci.

Biorąc pod uwagę medyczne i społeczne skutki, jakie pociąga za sobą cukrzyca , jest to wizja wprowadzająca w stan osłupienia. Zbyt szybkie zmiany środowiskowe, wysokokaloryczna dieta, brak dostatecznej aktywności fizycznej, ciągły dostęp do pożywienia oraz siedzący tryb życia m.in prowadzą do otyłości, a cukrzyca typu 2 jest jej następstwem.

 

Insulinooporność to zaburzona reakcja polegająca na zmniejszeniu wrażliwości mięśni, tkanki tłuszczowej, wątroby oraz innych tkanek organizmu na działanie insuliny. Insulina ma za zadanie obniżenie poziomu glukozy we krwi wiążąc się z receptorem błonowym w komórkach tłuszczowych oraz mięśniowych umożliwiając transport glukozy do wnętrza komórek. Insulina ma na celu „wprowadzenie” cukru - glukozy do wnętrza komórek, która to powinna zostać wykorzystana na energię. W przypadku nadmiernej podaży glukozy nie wykorzystana glukoza zostanie przetworzona w trójglicerydy budujące tkankę tłuszczową. Potocznie insulinę można by nazwać „kluczem do drzwi komórek”. Za sprawne funkcjonowanie tego procesu odpowiada dobrze funkcjonująca trzustka. Dotyczy to zwłaszcza osób zmagających się z nadwagą i otyłością, u których ryzyko rozwoju insulinooporności jest największe. Przyczyn insulinooporności może być wiele m.in. predyspozycje genetyczne, nadmierna konsumpcja alkoholu, zbyt niska aktywność fizyczna, zaburzenia psychologiczne o podłoży depresyjnym, niedoczynność tarczycy a nawet sterydy czy antykoncepcja hormonalna. Insulinooporność jest bardzo groźna, ponieważ może doprowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Jednak to nie jedyne konsekwencje lekceważonej insulinooporności. Nie leczona może prowadzić do zespołu metabolicznego, chorób serca i układu krwionośnego, może powodować demencję, stłuszczenie wątroby (niealkoholowe) a nawet zwiększenie ryzyka niektórych nowotworów.

 

Cukrzyca to choroba charakteryzująca się zbyt wysokim poziomem glukozy we krwi w różnych godzinach w ciągu dnia. Stan ten nazywamy hiperglikemią, gdy poziom glukozy na czczo stanowi powyżej 125 mg/dl krwi, natomiast 2h po posiłku jest wyższy niż 200 mg/dl krwi. Przyczyną tego stanu jest upośledzone wydzielanie insuliny przez komórki. Wyróżniamy kilka postaci cukrzycy, typ 1 kiedy dochodzi do całkowitego zaniku wydzielania insuliny przez trzustkę oraz typ 2 dzielący się na typ 2A oraz 2B. Pierwszy z nich objawia się niedoborem insuliny. Typ drugi natomiast stwierdzamy, kiedy trzustka wydziela insulinę, ale komórki mięśniowe i tłuszczowe nie są odpowiednio na nią wrażliwe. Komórki zaczynają być insulinooporne, czyli mimo produkcji insuliny przez trzustkę, glukoza nie jest transportowana do wnętrza komórek i pozostaje w krwiobiegu. Jak widać w cukrzycy typu 2 nie następuje całkowity zanik funkcji wydzielniczej trzustki, lecz do niewystarczającego wydzielania insuliny lub braku wrażliwości komórek.

Insulinooporność jest jedną z przyczyn cukrzycy typu 2 dlatego niezmiernie ważne jest zareagowanie jak najwcześniej i podjęcie działań redukujących ten stan, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy w przyszłości. Stwierdzona insulinooporność narasta wraz ze zwiększeniem masy ciała, obwodu talii oraz podażą tłuszczów tłuszczów nasyconych w diecie.

 

 

 

Osoby dodatkowo z zespołem metabolicznym wraz z insulinoopornością skojarzoną z ryzykiem rozwoju cukrzycy, czyli występowaniem wysokiego stężenia glukozy we krwi, nie leczone narażają się na powikłania mikro-naczyniowe będące bezpośrednio czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Jak widać początkowe zaniedbanie, zignorowanie zdiagnozowanej insulinooporności, czy następnie cukrzycy typu 2 niesie ze sobą kolejne konsekwencje zdrowotne, więc warto zredukować ryzyko już przy pierwszych objawach.

Należy więc zadbać o odpowiednia ilość posiłków dostosowaną do swojego tryby życia. Z reguły zaleca się, aby były to 3-4 posiłki w niektórych przypadkach 5. Powinny być one spożywane nie częściej niż w odstępach 3-4 h. Do posiłków warto dodawać warzywa będące źródłem błonnika pokarmowego, który pomaga w regulacji poziomu glukozy we krwi. Warto ograniczyć ilość owoców w diecie, zwłaszcza tych spożywanych samodzielnie pomiędzy posiłkami. Nie należy podjadać oraz popijać pomiędzy posiłkami nic co może powodować wyrzut insuliny.

Warto więc zaprzestać palenia oraz nadużywania alkoholu. Zaleca się być aktywnym fizycznie, ponieważ aktywność fizyczna uwrażliwia komórki na insulinę. Ważne, aby przestrzegać odpowiedniej diety. Unikać spożywania produktów i picia napojów z bardzo wysokim indeksem glikemicznym, przetworzonych bogatych w tłuszcze szczególnie nasycone, gotowe słodycze, galaretki, żelki. Należy również zachować kilku godzinne przerwy pomiędzy posiłkami bez żadnego podjadania oraz spożywania napojów słodzonych czy zawierających dodatkowo tłuszcze np. słodzona kawa z z dużą ilością tłustego mleka lub spienionej śmietany.

Kluczowe jest również utrzymanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja minimum 10% masy ogólnej jeśli jest ona nie prawidłowa.

 

 

Podsumowując zmiana stylu życia i sposobu odżywiania ma bazowe znaczenie w postępowaniu ochronnym mającym na celu wyeliminować czynniki ryzyka oraz pozwala uniknąć powikłań występujących we wszystkich typach cukrzycy. Warto zacząć od profilaktyki zastanowić się nad własnym sposobem odżywiania oraz odpowiednią dawką aktywności fizycznej każdego dnia, aby cieszyć się dobrym zdrowiem i uniknąć przykrych konsekwencji jakie niesie ze sobą lekceważona insulinoporność czy cukrzyca.

 

Jeśli dotrwałeś czytając ten artykuł do tego momentu warto sprawdzić czy Twój wskaźnik BMI oraz WHR jest prawidłowy.

 

Kalkulator BMI(Body Mass Index) – czyli Indeksu Masy Ciała jest prostym sposobem oceny, czy aktualna masa ciała jest masą należną i jaka powinna być należna masa ciała przy określonym wzroście.

 

BMI= masa ciała w kg/ wzrost w m2 ( masa ciała w kilogramach podzielona przez wzrost podany w metrach do kwadratu)

 

Interpretacja wyników BMI:

BMI < 15 - niedożywienie trzeciego stopnia (wygłodzenie)

BMI 15,1 - 17,4 - niedożywienie drugiego stopnia (wychudzenie)

BMI 17,5 - 18,5 - niedożywienie pierwszego stopnia (niedowaga)

BMI 18,5 - 24,9 - wartość prawidłowa

BMI 25,0 - 29,9 - nadwaga

BMI 30,0 - 34,9 - otyłość I stopnia

BMI 35,0 - 39,9 - otyłość II stopnia

BMI > 40,0 - otyłość III stopnia (otyłość olbrzymia)

 

Jeśli Twoje BMI jest prawidłowe nie musisz obliczać wskaźnika WHR.

 

WHR= obwód talii/obwód bioder ( obwód w talii podzielony przez obwód bioder)

 

Należy zwrócić uwagę na to, by pomiar obwodu talii był wykonany na wysokości pępka, a obwód bioder powinien być zmierzony na wysokości spojenia łonowego - wystających tzw. kolców biodrowych.

 

Interpretacja wyników:

 

Dla kobiet

• WHR > 0,8 - (lub obwodu talii powyżej 88 cm) świadczy o otyłości typu "jabłko"

• WHR < 0,8 - świadczy o otyłości typu "gruszka"

Dla mężczyzn

• WHR > 1 - (lub obwodu talii powyżej 102 cm) świadczy o otyłości typu "jabłko"

• WHR < 1 - świadczy o otyłości typu "gruszka"

 

 

Jeśli sprawia Wam trudność obliczenie w/w wskaźników warto skorzystać z ogólnodostępnych kalkulatorów, które z łatwością wyszukacie w internecie. Wyżej wymienione kalkulatory nie służą do diagnostyki insulinooporności czy cukrzycy. Jednak nieprawidłowe wyniki mogą być potraktowane jako sygnał ostrzegawczy. Wówczas należy się wybrać do odpowiedniego specjalisty w celu przeprowadzenia szczegółowego wywiadu żywieniowego, zdrowotnego oraz zlecenia odpowiedniej diagnostyki w celu podjęcia odpowiedniej dietoterapii czy leczenia farmakologicznego.

 

Źródła i piśmiennictwo:

Payne A., Barker H., Advancing Dietetics and Clinical Nutrition.: Elsevier Urban & Partners Wrocław 2013: 213-227

Zydek G., Michalczyk M., Zając A.: Nowe trendy w żywieniu i suplementacji osób aktywnych fizycznie. Katowice 2017: 271-272

Topolska J., Zarzycki W.: Rola czynników środowiskowych w rozwoju insulinooporności. WIG Press. Warszawa 2005: 17-33

Strony internetowe :

odzywianie.info.pl

akademia.dietetyki.pl

 

 

Opracowanie artykułu: Jacek Kłębowski